Limburgs Driekoningenbrood voor 6 januari

Weet jij welk feest er gevierd wordt op 6 januari? Driekoningen! Hieronder vertel ik je er alles over, maar eerst wil ik je alvast lekker maken voor het gebak dat bij die feestdag hoort: driekoningenbrood. 

Driekoningenbrood is een heerlijk luxe brood dat gevuld wordt met rozijnen, oranjesnippers en amandelspijs. Na het bakken wordt het geglazuurd en bestrooid met geroosterd amandelschaafsel. Verrukkelijk!

Maar het belangrijkste ingrediënt heb ik nog niet genoemd. Dat is een rauwe, harde boon! Die is niet bedoeld om op te eten. Wat voor functie hij wel heeft? Lees snel door onder de foto!

Het verhaal van Driekoningenavond

Drie vrolijke koningen zingen een lied

Het is de avond van 6 januari. Vlak na het vallen van de duisternis wordt er aangebeld. De deur zwaait open en daar staan drie kinderen uit volle borst te zingen!

Drie koningen, drie koningen, 
Geef mij ene nieuwe hoed.
Mijne ouwe is versleten.
Mijn vader mag het niet weten.
Mijn moeder heeft geen geld.
Drie koningen in het veld!

Getooid met een kroon op het hoofd en een lange mantel om hun schouders lijken ze op de drie koningen uit het kerstverhaal. De koningen, die de heilige familie bezochten met kostbare gaven.

Eén kind heeft zijn gezicht zwart geschminkt. Volgens de overlevering waren er twee blanke en een zwarte koning. In hun handen dragen de kinderen een staf en een verlichte ster. Die verbeeldt de heldere staartster die de koningen naar de stal van de pasgeboren Jezus leidde.

Mijn moeder klapt in haar handen en geeft de enthousiaste zangers iets lekkers als dank voor het prachtige lied. Bravo!

Zo begon voor mij als kind de spannende Driekoningenavond. Weldra zou mijn vader thuiskomen en dan werd de driekoningenkoek aangesneden! Op dat moment zaten mijn zusjes en ik al de hele dag te wachten.

Driekoningenbrood eten: spannend!

Eigenlijk was de driekoningenkoek helemaal geen koek. Hij had meer weg van een brood, een rozijnenbrood met een zoete suikerlaag erop. En amandeltjes. Mmmmm....

In elk driekoningenbrood zit een 'boon' verstopt!

Maar de smaak was niet het belangrijkste. In het brood zou een 'boon' zitten, iets kleins en hards, dat niet eetbaar was. Dat kon een echte gedroogde boon zijn of een ongekraakte hazelnoot of... Tja, dat wist je nooit van tevoren. Het was elk jaar weer een mysterie wat de bakker er precies in gestopt had.

Wie is de 'koning' en dus de baas?

Als je de 'boon' aantrof in jouw stukje brood, of in je mond als je hem niet meteen had gezien, dan was jíj de 'koning'! Jíj mocht als eerste de slinger uitzoeken, waar mijn moeder een kroon van zou maken, en jíj was de hele verdere avond de BAAS.

Het aansnijden van het driekoningenbrood

Het aansnijden van het driekoningenbrood was al een avontuur op zich. Muisstil zat iedereen om de tafel om te horen of het mes misschien ergens de 'boon' raakte. Want dan moest je dát stuk hebben natuurlijk. Elk krassend geluidje leidde tot een hevige discussie. Van jouw stuk nam je steeds minuscule hapjes, die heel, heel voorzichtig helemaal werden 'uitgekauwd'. Je zou de 'boon' maar eens per ongeluk inslikken!

Als de 'boon' gevonden werd, werd er weer luidkeels gezongen.

Drie koningen, drie koningen...

Het driekoningenbrood uitgestorven?

Na mijn kindertijd heb ik jarenlang geen driekoningenbrood meer gegeten. Maar toen mijn dochter een jaar of twee, drie was, groot genoeg om iets van het speciale feest te begrijpen, ben ik meteen op zoek gegaan naar het mysterieuze brood. Helaas moest ik tot de conclusie komen, dat de gemiddelde moderne Nederlandse bakker niet bekend is met het fenomeen. Het driekoningenbrood leek totaal van de aardbodem verdwenen, uitgestorven.

Zelf Driekoningenbrood bakken

Dan maar zelf aan de slag. Ik bedacht een heerlijk recept, dat zoveel mogelijk aansloot bij de smaak uit mijn herinneringen. Als 'boon' gebruik ik traditiegetrouw het ene jaar een echte (gedroogde bruine of kidney-) boon en het andere een ander klein object. Om de spanning erin te houden.

Het feest van Driekoningen wordt tegenwoordig meer gevierd in de landen om ons heen dan in Nederland. Het middelpunt van de feestelijkheden is daar ook altijd driekoningengebak, al ziet het baksel er heel anders uit. Misschien ken je wel de Franse galette des rois, een bladerdeegtaart met een zachte amandelvulling (bekijk het heerlijke recept van Tessa van het blog Patesserie). Ook daar hoort een 'boon' in. Tegenwoordig worden  in Frankrijk piepkleine porseleinen beeldjes gebruikt. Voor kinderen zijn dat echte verzamelitems!

Driekoningenbrood uit jouw oven!

Met het recept dat je hieronder aantreft kun ook jij nu driekoningenbrood bakken. De kinderen zullen het geweldig vinden!

Heb je nog nooit eerder brood gebakken? Dan kan dat de eerste keer wat moeilijker zijn. Een tijd geleden heb ik een uitgebreid blog geschreven over de basisprincipes van het brood bakken. Handig om die er even bij te pakken voordat je begint!

Driekoningenbrood met boter

Een driekoningenbrood serveer je niet in sneetjes, maar je snijdt het brood in punten. Iedereen mag zelf kiezen waar zijn portie brood precies wordt afgesneden. Zo heeft elke feestvierder de kans om zelf de gok te wagen met betrekking tot de locatie van de 'boon'.

Als je dat lekker vindt, kun je je punt driekoningenbrood besmeren met een likje roomboter.

Voor de volwassenen serveer ik er meestal ook Grand-Marnier-boter bij, luchtig geklopte roomboter met poedersuiker en een fikse scheut Grand Marnier (zie het recept in een eerder blog). De combinatie van de Grand Marnier met de lichte sinaasappelsmaak van het brood en de oranjesnippers is perfect!

En nu maar afwachten wie er bij jou thuis in de 'boon' hapt! 

Wie zou zo zijn kersttijd niet willen afsluiten?!

Hoe bak je zelf Driekoningenbrood?

Ingrediënten:

Voor het brood:

• 10 gram droge gist
• ±1,5 dl lauw water
• 1 theelepel suiker
• 350 gram broodbloem van harde tarwe
• 50 gram zachte roomboter
• de rasp van 1 citroen
• 7 gram zout
• 1/2 dl versgeperst en gezeefd sinaasappelsap
• 1 ei voor het bestrijken
• een beetje boter voor het invetten van de bakplaat

Voor de vulling:

• 100 gram rozijnen
• een forse scheut Grand Marnier of water
• 100 gram bigarreaux (gekonfijte kersjes)
• 50 gram oranjesnippers (gekonfijte sinaasappelschilletjes)
• 2 à 3 eetlepels bloem
• 60 gram kant-en-klare amandelspijs

En natuurlijk een 'boon' (een rauwe gedroogde boon, een ongepelde noot of een ander klein voorwerp dat niet kan smelten in de oven)!

Voor de garnering:

• 150 gram poedersuiker
• enkele eetlepels water
• 40 gram amandelschaafsel

Bereiding:

1. Stort de broodbloem op het werkvlak en maak een kuiltje in het midden. Roer in het kuiltje een mengsel van de gist, de suiker en de helft van het water. Zorg ervoor dat de suiker goed opgelost is. Laat dit mengsel 10 minuten staan. Voeg dan beetje bij beetje de bloem, de boter, de citroenrasp en, op het laatst, het zout toe aan het gistmengsel. Voeg ook bijna al het water en het sinaasappelsap toe. Kneed het deeg totdat het elastisch is; misschien heb je nog wat meer water nodig. Vorm van het deeg een bol en laat deze tussen twee theedoeken op een warme plaats (bijvoorbeeld in een oven op rijsstand) een halfuur rijzen, totdat hij in volume verdubbeld is. 
2. Schenk ondertussen een forse scheut Grand Marnier (of water) bij de rozijnen en verwarm ze in een pan. Warm nemen de vruchten makkelijker vocht op. Draai het vuur uit, laat de rozijnen nog even wellen totdat ze lekker zacht zijn en droog ze daarna in een theedoek. Snijd de bigarreaux en de oranjesnippers in rozijn-grote stukjes. Doe de rozijnen, de bigarreaux en de oranjesnippers samen in een kom en schep een paar eetlepels bloem door de vulling. 
3. Sla na de rijstijd het deeg plat. Kneed er de amandelspijs doorheen. Daarna mag de rest van de vulling erdoor. Kneed het deeg totdat alle vruchtjes egaal door het deeg verdeeld zitten.
4. Heel belangrijk: vergeet niet in dit stadium de 'boon' in het deeg te verstoppen!!
5. Maak weer een bol van het deeg. Leg deze op het midden van een ingevette bakplaat. Klop een ei los in een kopje en bestrijk de deegbol met ei. De tweede rijs neemt een dik uur in beslag.
6. Verwarm de oven voor tot 190°C (heteluchtoven) of 200°C (conventionele oven). Bak het inmiddels prachtig gerezen brood in 25 à 30 minuten goudbruin en gaar. Wanneer het brood te snel bruint, kun je de oven de laatste 10 minuten 20° lager zetten.  Test de gaarheid van het brood door op de onderkant te kloppen. Klinkt dat hol, dan is het brood klaar. Laat het rozijnenbrood afkoelen op een rooster. 
7. Rooster ondertussen het amandelschaafsel zachtjes in een koekenpan zonder vet. De amandelen worden dan mooi lichtbruin, krokant en heerlijk smaakvol. Roer in een kom de poedersuiker met het water tot een glad, dik glazuur. Bestrijk hiermee het brood en verdeel er meteen het amandelschaafsel over.