In een normaal jaar zou ik je in november en december aanmoedigen om een bezoekje te brengen aan een Duitse kerstmarkt. 

Om er gezellig rond te neuzen en kerstsnuisterijen in te slaan. 

Maar eigenlijk nog meer om er te genieten van allerlei typische kerstmarkthapjes, waarvan schmalzkuchen, krokant gefrituurde deegkussentjes onder een dekentje van poedersuiker - je eet ze warm uit een grote puntzak! - misschien wel de allerlekkerste zijn!

Maar helaas, 2020 is geen normaal jaar. Kerstmarktbezoekjes zijn nu uit den boze...

Nou zijn wij er niet de mensen naar om bij de pakken te gaan neerzitten. Integendeel! Die schmalzkuchen moesten er ook dit jaar gewoon komen. En dus maakten wij ze - vorige week al - zelf!

De huisgemaakte bleken zo in de smaak te vallen, dat ik niet kan wachten om jullie het recept te geven!

Maak ze meteen!

En... proef je hem, die gezellige kerstmarktsfeer? Thuis, in je eigen keuken?!

Gezellige kerstdagen!

Een bezoekje aan een Duitse kerstmarkt!

Wie kent ze niet: de oergezellige kerstmarkten net over de grens, bij onze oosterburen? Aken, Dusseldorf, Keulen, Oldenburg. En een paar uurtjes rijden verderop in Bremen, Berlijn. 

Bijna elk jaar boeken wij wel een vrije dag in om er een te bezoeken. 

En dan genieten we met volle teugen! Niet alleen van de magische sfeer, de feeërieke lichtjes, de tot in de hemel reikende kerstbomen en de stalletjes vol met kerstballen, kaarsjes, kerstkaarten, houten kinderspeelgoed en kleine kerstcadeautjes. Maar ook van al de lekkernijen die er worden aangeboden!

Wat kun je allemaal eten op de Duitse kerstmarkt?

Van hartig tot zoet, de kerstmarkthapjes zijn allemaal even verleidelijk! 

In de hartige hoek kun je kiezen uit onder andere:

• verse zalm die ter plekke boven open vuur wordt gerookt
• krokant gebakken reibekuchen, aardappelpannenkoekjes. Omdat deze koekjes ook populair zijn Limburg, waar ik vandaan kom, staat er al een recept hiervan op mijn blog!
• gepofte tamme kastanjes
• allerlei soorten worst, van bratwurst tot currywurst al dan niet met sauerkraut of grünkohl
• flammkuchen
• gepofte aardappels met allerlei sausjes
• kruidige champignons met knoflooksaus
• dampend warme goulashsoep 

En dan het zoet. Op dat vlak is de keus nog uitgebreider. Even een kleine greep:

• lebkuchen in alle soorten en maten, vaak met prachtige versieringen
• kaiserschmarrn, luchtige zoete pannenkoeken die grof in stukken worden gescheurd en traditioneel worden geserveerd met pflaumenmus, pruimencompote
• vrolijke rode suikerappels
• spiezen met dikke rijpe aardbeien, gedoopt in chocolade
• chocoladezoenen in 101 verschillende smaken
• suikeramandelen, suikerpinda's en allerlei andere gesuikerde noten; wij zijn echte liefhebbers, dus ook hiervan vind je een recept op mijn blog
• kerststollen
• wafels
• en zelfs Hollandse poffertjes! 

Meestal is het het moeilijkst om te beslissen wat je níet wilt proeven...

En daarom maken we elk jaar weer andere keuzes. Maar er is één gerecht dat we nooit kunnen weerstaan: de schmalzkuchen! 

Wat zijn Duitse schmalzkuchen?

Ik kan het me als rechtgeaarde fan bijna niet voorstellen, maar er bestaat een kans dat je niet precies weet wat schmalzkuchen zijn...

Om alle onduidelijkheid uit de weg te ruimen:

schmalzkuchen zijn:

• kleine (±3x3 cm)
• luchtige
• krokante
• kussentjes
• van gefrituurd deeg
• die warm worden bestrooid met poedersuiker
• en meteen vers worden gegeten
• uit een feestelijke puntzak!

Wat is de Nederlandse naam voor schmalzkuchen?

Het Nederlandse woord voor het Duitse 'schmalz' is 'smout'. De woorden lijken een beetje op elkaar zoals je ziet. 

'Schmalzkuchen' zou je dus letterlijk kunnen vertalen met 'smoutkoeken'. 

Wat is smout?

Smout is een beetje een ouderwets - en dus onbekend - woord. Maar van het synoniem reuzel heb je misschien wel al eens gehoord. Reuzel is uitgesmolten varkensvet. 

Tegenwoordig kijken we een beetje uit met het eten van te veel dierlijk vet, maar in vroeger tijden werd reuzel vaak gebruikt in de keuken. 

Ik kan me nog herinneren dat er in de vliegenkast - een houten stellingkast met gaas in de deurtjes - in de kelder van mijn oma altijd wel een pot stond. Die kwam op tafel bij de broodmaaltijd om zes uur (warm eten deden mijn grootouders tussen de middag!). Een laagje lichtgezouten reuzel als beleg op Limburgs zwart brood (roggebrood) is best lekker. 

Verder werd de reuzel vooral gebruikt om er vlees in te braden of aardappels in te bakken. 

En reuzel ging regelmatig door het deeg heen. Vooral hartig deeg. Voor bijvoorbeeld ovenschotels van ragout onder een dekentje van deeg. 

Duitsers kneedden hun reuzel, schmalz, ook door zoet deeg. En van dat deeg bakten ze dus de beroemde schmalzkuchen. 

Alhoewel, bakken? Ze frituurden hun gebak. Ook weer in (soms deels) schmalz! Dat doet je misschien een beetje denken aan onze oliebollen, maar het resultaat is wezenlijk anders, met name doordat oliebollen gemaakt zijn van een (veel dunner) beslag en niet van deeg. 

Gaat er nog steeds schmalz door Duitse schmalzkuchen?

Nee dus! Tegenwoordig wordt de reuzel bijna altijd vervangen door roomboter. En dat is misschien nog lekkerder! 

Het frituurvet is inmiddels (op de meeste plaatsen) vervangen door plantaardige frituurolie.

Wanneer eten de Duitsers schmalzkuchen?

Op de kerstmarkt zijn schmalzkuchen razendpopulair. Al worden ze niet overal in Duitsland onder diezelfde naam verkocht. 

We hebben weleens een hele kerstmarkt afgezocht naar schmalzkuchen en ze uiteindelijk gevonden bij twee stalletjes met de opschriften 'Mutzen' en 'Mandelmutzen'. 

Tijdens de kerstdagen worden ook in Duitse huisgezinnen vaak schmalzkuchen gebakken. Althans, dat is wat talrijke Duitse foodbloggers ons willen doen geloven.  

In sommige gebieden in Duitsland is het gefrituurde gebak meer een traktatie tijdens carnaval. Een beetje zoals wij in Limburg nonnevotte - een soort in een strik gevouwen donuts - eten. Denk ik. 

Hoe worden Duitse schmalzkuchen gemaakt?

Dat is de hamvraag natuurlijk! Daar draait immers dit hele blog om...

Ik stelde me die vraag ook een paar weken geleden. En wendde me tot Google.

Nou, dat heb ik geweten! Er bleek niet één eenduidig recept voor schmalzkuchen te bestaan. Ik zou bijna zeggen: zoveel thuisbakkers zoveel recepten...

Schmalzkuchen van gistdeeg

Pakweg de helft van de recepten ging over schmalzkuchen gemaakt van gistdeeg. Een soort brooddeeg dus. Met suiker, boter en ei erdoorheen. 

Het deeg moet na het kneden eerst rijzen en daarna worden uitgerold tot een lap van ongeveer 1 cm dik. Daaruit worden kleine ruitjes gesneden van ongeveer 2x2 cm. De ruitjes worden uit elkaar gelegd en afgedekt met een doek om zo vervolgens nog een keer te kunnen rijzen. En pas daarna gaan de deegruitjes de frituurpan in. 

Zo'n recept heb ik uitgeprobeerd. Lekker...

Maar je voelt al een 'maar' aankomen: het waren niet helemaal de schmalzkuchen die wij ons van de kerstmarkt herinneren. Ze mochten van ons wat luchtiger, wat lichter.

En dus richtte ik mijn aandacht vervolgens op de andere helft van de recepten!

Schmalzkuchen van een zacht deeg met bakpoeder als rijsmiddel

Mijn tweede portie schmalzkuchen maakte ik van een deeg zónder gist. Maar mét bakpoeder!

En ik deed nog meer anders dan van tevoren: ik rolde mijn nieuwe deeg veel dunner uit en sneed er geen ruitjes, maar vierkantjes van.

Die mochten, zonder te rijzen, zo de hete olie in! 

En... bingo!

Over dit recept twijfelden we hier in huis geen moment: dit was hét! 

De stukjes deeg lagen nog geen seconde in de olie of ze begonnen al op te poffen tot kleine, vrolijk bobbelende kussentjes. Binnen een paar minuten kleurden ze goudbruin! Wat een schoonheden!

Mijn man plukte de krokante smoutkoekjes zo ongeveer van mijn schuimspaan af op het moment dat ik ze uit de olie schepte. De eerste portie was al bijna op voordat ik met de tweede kon beginnen...

Hoe eet je schmalzkuchen?

Het beste antwoord: recht uit de frituurpan! 

Nou ja, alleen mijn man dan... 

Alle anderen nemen nog net even de tijd om ze te laten uitlekken op een stukje keukenpapier (al moet ik zeggen dat ze niet vet aanvoelen als je je schuimspaan of frituurmandje goed uitklopt) en bestuiven ze vervolgens met een laagje poedersuiker.

Maar dan is het ook echt aanvallen geblazen!

Ik hoorde tijdens mijn Googlesessie iemand in een Duits YouTube-filmpje zeggen: 'Je schmalzkuchen zijn pas goed gelukt als je niet kunt stoppen met eten totdat de hele schaal leeg is!'. 

Zover heb ik het die middag niet laten komen, al kostte dat wat moeite. Maar om nou een complete portie, bedoeld voor 4 à 6 personen, in één keer soldaat te maken... 

Om een lang verhaal kort te maken: we hielden nog een klein restje over. Dat lieten we afkoelen en daarna dekten we de schaal goed af met huishoudfolie. 

Zo kon het gebeuren dat we een dag later nog een keer zaten te smikkelen. Om onze schmalzkuchen op te piepen zetten we ze ongeveer 10 minuten in een oven van ±160°C. Ze smaakten daarna weer bijna alsof ze vers uit de pan kwamen! 

En weet je? Tijdens de echte kerstdagen gaan we dit hele ritueel nog een keer herhalen! Zeker weten! 

Met één verschil: ik ga op internet nog even een paar gezellige puntzakken bestellen. 

Voor nóg meer kerstmarktsfeer!

Hoe maak je zelf schmalzkuchen zoals van de Duitse kerstmarkt? Zó dus!

Ingrediënten voor een zoete kerstmarktsnack voor 4 à 6 personen:

• 30 gram roomboter
• 1 ei, losgeklopt
• ±80 ml lauwe volle melk
• ±20 ml lauw water
• 250 gram patentbloem
• 30 gram suiker
• 1/2 theelepel zout
• 8 gram bakpoeder (1/2 zakje)
• 1 zakje vanillesuiker
• een beetje extra bloem voor het bestuiven van het aanrecht
• frituurolie
• poedersuiker

Bereiding:

1. Even vooraf: ik maak mijn schmalzkuchendeeg altijd in de staande mixer met kneedhaak, maar je kunt het deeg ook gewoon met de hand kneden; het is geen zwaar werk.
2. Smelt de boter in een pannetje of in de magnetron. Laat de boter een beetje afkoelen.
3. Vermeng in een kom: de boter, het ei en het overgrote deel van de melk en het water.
4. Voeg de bloem, de suiker, het zout, het bakpoeder en de vanillesuiker toe. 
5. Vermeng het geheel en kneed er een deeg van. Lang kneden, zoals bij brood, is niet nodig: zo gauw het deeg mooi soepel aanvoelt, is het klaar. Voeg tijdens het kneden eventueel nog wat melk/water toe. Het deeg moet - qua vochtigheid - net niet aan je handen blijven plakken. 
6. Vorm een mooie bol van je deeg en leg het terug in de kom. Dek de kom af met een doek of huishoudfolie. Leg het deeg zo 15 minuten in de koelkast. Als het wat kouder is, kun je het makkelijker uitrollen.
7. Verwarm de olie in je frituurpan voor tot 180°C.
8. Strooi een dun laagje bloem op je aanrecht. Leg de deegbol erop en druk hem een beetje plat.
9. Wrijf ook je deegroller in met een beetje bloem.
10. Rol het deeg uit tot een lap van ±1/2 cm dikte. Hij is dan ongeveer 30x35 cm groot.
11. Snijd met een deegsnijder of een mes repen uit het deeg van ±2 cm breed. Doe dat in de andere richting ook, zodat je kleine vierkantjes krijgt van 2x2 cm (zie de foto hierboven in mijn blog).
12. Laat je frituurmandje zakken in de inmiddels hete olie. Leg ±20 vierkantjes deeg op een schuimspaan en laat ze in de olie glijden.
13. Omdat het deeg zo dun en klein is, zijn de vierkantjes vrijwel meteen gaar en komen de deegstukjes bovendrijven. Ze rijzen in de eerste minuut geweldig! 
14. Alleen de onderkant van de deegkussentjes, de kant die ondergedompeld is in de olie, wordt bruin. Het is daarom in dit stadium belangrijk dat je bijna voortdurend met een schuimspaan je schmalzkuchen omschept. Zo worden ze aan alle kanten goudbruin. 
15. Til het frituurmandje omhoog als de schmalzkuchen rondom mooi van kleur zijn geworden. Schud het mandje een paar keer uit en schep de schmalzkuchen op een stuk keukenpapier om eventueel nog verder uit te lekken.
16. Verdeel de schmalzkuchen over bordjes - of puntzakken - en bestuif ze rijkelijk met poedersuiker! 
17. Serveer de kerstlekkernij meteen!

Tips:

1. Schmalzkuchen over? Warm ze een dag later 10 minuten op in een oven van ±160°C. Zo smaken ze weer heerlijk vers!
2. Origineel: serveer eens schmalzkuchen als zoet gerechtje bij je kerst-high tea!
3. Nog meer kerstlekkernijen? Volg dan de link 'kerstrecepten'!